Di tích lăng miếu Triệu Tường được vua Gia Long cho xây dựng năm 1803, tại thôn Gia Miêu, xã Hà Long, huyện Hà Trung, nơi phát tích của 9 chúa, 13 vua triều Nguyễn. Đây là công trình kiến trúc tưởng niệm, miếu thờ của vương triều Nguyễn, được xây dựng với quy mô lớn, có giá trị đặc biệt về kiến trúc và nghệ thuật trang trí điêu khắc. Các nhà sử học coi khu di tích này là “kinh thành Huế thu nhỏ”.
Hình ảnh miếu Triệu Tường được người Pháp chụp từ trên không trước năm 1945 (ảnh sưu tầm)
Trở lại cội nguồn lịch sử, vào cuối đời Hậu Lê, Nguyễn Kim (hậu duệ của Nguyễn Công Duẩn) là một tướng giỏi có nhiều công lao được phong tước An Thành Hầu. Năm 1527, sau khi nhà Lê bị Mạc Đăng Dung cướp ngôi lập nên triều Mạc. Không từ bỏ ý chí, Nguyễn Kim chiêu tập hào kiệt bốn phương lánh lên Sầm Châu - vùng Thanh Hoá giáp Lào lập bản doanh phò Lê diệt Mạc.
Năm 1545, khi Nguyễn Kim mất được đưa đến án tang tại núi Thiên Tôn. Năm 1803 vua Gia Long cho xây gần đó một miếu 3 gian 2 chái thờ Nguyễn Kim và để thờ vọng Nguyễn Hoàng (1558 – 1613). Miếu được đặt tên là Nguyên miếu (sau còn gọi là miếu Triệu Tường). Cạnh đó còn có miếu thờ Trừng Quốc Công thân phụ Nguyễn Kim.
Năm 1808, Gia Long đặt tên cho khu mộ Nguyễn Kim là lăng Trường Nguyên (lăng này không có dấu vết rõ ràng nên chỉ xây nên một nền vuông để bái yết và cúng tế).
Lăng Trường Nguyên (ảnh sưu tầm)
Làng Gia Miêu trước kia thuộc huyện Tống Sơn (Hà Trung ngày nay) là quê hương gốc rể cội nguồn của Hoàng tộc Nguyễn ở Thanh Hóa. Vì tính chất thiêng liêng đặc biệt ấy nên nhà Nguyễn gọi Gia Miêu là đất Quý Hương (tên Nôm gọi là Bái Đền), gọi huyện Tống Sơn là Quý Huyện. Khu di tích này có ba địa điểm nổi tiếng gồm Lăng Triệu Tường, miếu Triệu Tường và đình Gia Miêu.
Với những giá trị của di tích, năm 2007, khu Lăng miếu Triệu Tường đã được Bộ Văn hóa, Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng Di tích khảo cổ học cấp quốc gia.
Miếu Triệu Tường đang trong quá trình trùng tu, tôn tạo (ảnh sưu tầm)
Để việc trùng tu, tôn tạo và phát huy giá trị di tích đạt hiệu quả, cũng là nhằm trả lại kiến trúc - cảnh quan di tích sao cho tương xứng với vị thế và giá trị lịch sử của nó, UBND tỉnh Thanh Hóa đã phê duyệt Đồ án điều chỉnh Quy hoạch tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích lăng miếu Triệu Tường, xã Hà Long, huyện Hà Trung. Việc điều chỉnh Quy hoạch nhằm bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích một cách có hệ thống, bảo đảm các nguyên tắc về bảo tồn di tích gốc và bảo đảm tính khả thi khi thực hiện quy hoạch; đồng thời, xây dựng khu di tích thành điểm đến của du lịch Thanh Hóa và đất nước.
Hải Vân
