Phố Đầm thuộc làng Quảng Ích, xã Xuân Thiên, huyện Thọ Xuân, cách thành phố Thanh Hoá khoảng 50km được xây dựng từ những năm đầu của thế kỷ XX, mang lối kiến trúc độc đáo, nhiều ngôi nhà cổ ở phố Đầm hiện nay vẫn được người dân gìn giữ, còn đậm nét các dấu tích của một khu phố buôn bán sầm uất bậc nhất cuối triều Nguyễn và thời Pháp thuộc.
Với lợi thế “nhất cận lộ, nhị cận giang”, Xuân Thiên trước kia là một điểm buôn bán sầm uất trên bến, dưới thuyền, có bến đò Đầm, có chợ Đầm. Ở thế kỷ XIX, nơi đây là một vùng trù phú lái buôn bốn phương và các hộ đến họp nhiều - là nơi trung chuyển hàng hóa của các thương nhân đưa hàng từ miền xuôi lên miền ngược và sang Lào, cũng như đưa các lâm thổ sản từ miền núi xuống tập kết... Thời thuộc Pháp, tại vị trí bến đò Đầm còn làm thành một bến phà nối con đường cái Tây, nối từ Quốc lộ 47B sang Quốc lộ 15A. Chợ Đầm nổi tiếng trong vùng với những mặt hàng thủ công tinh xảo, những lâm, thủy sản ở miền ngược và miền xuôi tập trung về. Ở đây các nghề thủ công rất phát triển, như: nhuộm, đan lát, may mặc, kim hoàn, sành gốm, nồi đất, gạch ngói. Các nghề buôn bán dịch vụ, chuyên chở đường bộ, đường sông ngày càng phát triển. Cảnh người mua, người bán tấp nập, từ bến sông lên đến phố Đầm, tạo nên cảnh trên bến dưới thuyền rất sôi động thời bấy giờ. Chính vì điều kiện thuận lợi, làm ăn phát đạt nên nhiều người dân ở khắp mọi nơi đều tìm đến phố Đầm để là nơi an cư lập nghiệp. Cũng chính lẽ đó mà nhiều ngôi nhà cổ có kiến trúc đẹp đã được chủ nhân tạo dựng nên.
Trước những năm 70, xã Xuân Thiên có khoảng 100 ngôi nhà cổ, tập trung phổ biến ở phố Đầm, nhưng hiện nay chỉ còn gần 20 ngôi nhà giữ được gần nguyên dáng cổ xưa và các đồ dùng sinh hoạt trong gia đình.
Những ngôi nhà cổ xưa đều mang nét kiến trúc hai tầng mái đỏ, được xây bằng tường gạch nung vữa vôi, mái ngói đất sét nung, mát vào mùa hè, ấm áp mùa đông. Nhiều ngôi nhà vẫn mang dáng dấp cũ, nhưng do tác động của thời gian bị xuống cấp nên nhiều gia đình đã sửa chữa để phù hợp với sinh hoạt hàng ngày trên cơ sở giữ gìn nguyên trạng kiến trúc ngôi nhà.
Nhằm gìn giữ và bảo lưu giá trị kiến trúc nghệ thuật độc đáo của nơi đây, ngày 7/1/2020, phố Đầm được Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa công nhận là điểm du lịch cấp tỉnh và hiện nay hàng ngàn lượt khách du lịch đến thăm quan và tìm hiểu, cũng như ngưỡng kiến trúc độc đáo phố Đầm nổi tiếng một thời của xứ Thanh.
BT: Lê Lan
Ảnh: Sưu tầm
